محرومیت هزاران بازنشسته ۹۹ از بخشنامه ۷۶ مستمری‌ها/ چرا مستمری‌بگیران جدید از متناسب‌سازی خط خوردند؟
متناسب‌سازی مرحله اول یا دوم، تفاوتی نمی‌کند؛ بازنشستگان سال ۹۹ نه این را گرفته‌اند و نه متناسب‌سازی مرحله دوم را که این روزها بحث بر سر اجرای آن تا پیش از پایان سال، نقل محافل و خانه‌ها شده است، البته متناسب‌سازی مرحله اول از مرداد ماه به اجرا گذاشته شده است اما حتی آن گروه از کارگران، که در سال ۹۹ پیش از مرداد ماه بازنشسته شده‌اند، مشمول نشدند. مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی پیشتر اعلام کرده بود که متناسب‌سازی برای بازنشستگان سال جاری، از سال آینده اجرا می‌شود، اما آنچه باعث نگرانی این گروه از بازنشستگان است، دریافت نکردن مبالغ متناسب‌سازی از مرداد تا اسفند سال ۹۹ است.
در نتیجه آن گروه از بازنشستگان که از اول فروردین سال ۹۹ بازنشسته شده‌اند، به دلیل رویکرد سازمان در زمینه‌ی اعمال میزان حق بیمه وصول شده در محاسبات مربوط به متناسب‌سازی، از این امتیاز معیشتی محروم مانده‌اند؛ ظاهرا تامین اجتماعی بر این نظر است که تکلیف تمام بازنشستگان سال جاری در زمینه پرداخت مبلغ متناسب‌سازی باید یکجا روشن شود و نباید هیچ تفاوتی بین فردی که در ابتدای سال بازنشسته شده است با فردی که در انتهای سال بازنشسته شده، وجود داشته باشد؛ در حالی که سازمان می‌توانست متناسب‌سازی را برای این گروه از بازنشستگان به صورت پرداخت کمک هزینه معیشت، در اولین مستمری سال ۹۹ آن‌ها اجرا و به مرور تکمیل کند.
چرا بازنشستگان جدید مشمول متناسب‌سازی نشدند؟
البته سازمان تامین اجتماعی تاکید دارد که عدم اجرای متناسب‌سازی برای بازنشستگان سال ۹۹، در چارچوب «بخشنامه شماره ۷۶ مستمری‌ها» قابل توجیه است؛ چرا که بند (الف) این بخشنامه صرفا اجرای فرمول متناسب‌سازی را برای کلیه مستمری‌بگیران بازنشسته، از کارافتاده کلی و مجموع مستمری بازماندگان که مستمری آن‌ها تا پایان سال ۹۸ برقرار شده است، الزامی دانسته است. در این فرمول هم که با اتکا به پنج مولفه‌ی «مبلغ متناسب سازی»، «ضریب ترغیت»، «تفاوت تطبیق»، «کمک معیشت مستمری‌بگیران» و «کمک هزینه مسکن» تعریف شده است، امکان قراردادن بازنشستگان جدید از لحاظ محاسباتی وجود ندارد؛ چراکه سال آغاز اجرای متناسب‌سازی با سال برقراری مستمری یکسان در نظر گرفته شده است.
بر اساس این فرمول، مبلغ متناسب‌سازی برگرفته از مستمری قابل پرداخت در زمان برقراری، مبلغ مستمری در زمان برقراری مستمری، حداقل مستمری سال برقراری و حداقل مستمری در زمان اجرای متناسب‌سازی است. در نتیجه معیار ترمیم حقوق، جبران شکافی است که به مرور میان مستمری زمان برقراری و مستمری سال اجرای متناسب‌سازی ایجاد شده است. به بیان دیگر مستمری بازنشسته‌ای که در سال ۹۹ با ۲ میلیون تومان بازنشسته شده است با مستمری سال اجرای متناسب‌سازی وی در یک سطح است و امکان ترمیم برای آن دیده نشده است؛ هرچند مستمری فردی که مثلا در ابتدای سال ۹۹ بازنشسته شده است از لحاظ ارزش ریالی با انتهای سال یکی نیست و بنابراین نمی‌توان قدرت خرید آن را یکسان فرض کرد.
کاهش ارزش مستمری بازنشستگان ۹۹
برای فهم ساده‌ی کاهش ارزش مستمری بازنشستگان سال ۹۹ کافی است که به نرخ دلار در ابتدای سال ۹۹ و روزهای پایانی آن نگاه کنیم؛ در حالی نرخ دلار در بازار آزاد، در فرودین ۹۹ حدود ۱۵ هزار تومان بود در روزهای پایانی اسفند به حدود ۲۴ هزار تومان رسیده است؛ یعنی چیزی در حدود ۹ هزار تومان بیشتر. در نتیجه بهترین حمایت از بازنشستگان ۹۹ ایجاد بدیلی به جای این فرمول بود که سازمان می‌توانست آن را در قالب پرداخت کمک معیشتی توجیه کند. در غیر این صورت باید بخشنامه ۷۶ مستمری‌ها به گونه‌ای بازنگری می‌شد که حداقل مبلغی هم نصیب این گروه از بازنشستگان شود؛ ضمن اینکه مستمری بازنشستگان حداقل بگیرِ سال ۹۹ حتی برابر ماده ۹۶ قانون تامین اجتماعی تنظیم نشده است.
اجرا نشدن ماده ۹۶ برای بازنشستگان ۹۹
بر اساس این ماده، سازمان مکلف است میزان کلیه مستمری‌های بازنشستگی، از کارافتادگی کلی و مجموع مستمری بازماندگان را در فواصل زمانی که حداکثر از سالی یکبار کمتر نباشد با توجه به «افزایش هزینه زندگی» با تصویب هیات وزیران به همان نسبت افزایش دهد. اگر فرض بگیریم که منظور از معیارِ هزینه زندگی، نرخ تورم نیست که چنین مفهمومی را هم در ذهن ایجاد نمی‌کند و مفهوم آن به مابه‌التفاوت سبد معیشت کارگران شاغل در سال های ۹۸ و ۹۹ نزدیک‌تر است، باید بپذیریم که سازمان حداقل ماده ۹۶ را برای کف‌بگیران خود اجرا نکرده است.
بر این اساس نرخ سبد معیشت کارگران که در سال ۹۸، ۳ میلیون و ۷۵۹ هزار تومان تعیین شده بود، به ۴ میلیون و ۹۴۰ هزار تومان در سال ۹۹ رسید که حاکی از افزایش ۱ میلیون و ۱۸۱ هزار تومانی آن در یک سال است؛ در حالی که حداقل مستمری سال ۹۸ نسبت به سال ۹۹ تنها ۳۹۴ هزار تومان افزایش یافته است. در نتیجه حتی اگر سازمان تامین اجتماعی فرمول متناسب‌سازی را به گونه‌ای تعریف کرده است که بازنشستگان ۹۹ در آن نگنجند، حداقل از لحاظ تامین معیشت به بازنشستگان کف بگیر ۹۹ به اندازه ۷۸۷ هزار تومان بدهکار است. در نتیجه بهتر بود که به گونه‌ای جاماندن آن‌ها از متناسب‌سازی را جبران کند.
ضرورت اجرای ماده ۱۲ قانون برنامه ششم
بازنشستگان سال ۹۹ هم به توجه نکردن سازمان به معیشت خود معترض هستند و تاکید دارند که این نهاد عمومی غیردولتی، نباید آن‌ها را از دور اول متناسب سازی قلم می‌گرفت. آن‌ها در تشریح دلیلی که سازمان باید بر مبنای آن متناسب‌سازی را برای کلیه بازنشستگان خود اجرا کند به ایلنا، گفتند:«برابر بند (ب) ماده ۱۲ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، سازمان تأمین اجتماعی موظف است مطابق قوانین مربوطه در طول اجرای قانون برنامه، حقوق بازنشستگان و مستمری‌بگیران را متناسب‌سازی نماید. با توجه به اینکه ۱۴۰۰ سال پایان برنامه است، سازمان مکلف بود که متناسب‌سازی خود را عادلانه و برای بازنشستگان و مستمری‌بگیران اجرا کند و جایی هم برای بازنشستگان سال ۹۹ بگذارد تا آن‌ها از «طول اجرای قانون برنامه» جا نمانند اما به جای این کار، بازنشستگان ۹۹ را به سال ۱۴۰۰ احاله کرده است. در نتیجه قانونا و بر روی کاغذ ما بازنشستگانِ ۹۹ تنها یک سال برای استفاده از متناسب‌سازی فرصت داریم. با این فرمان، بازنشستگان ۱۴۰۰ هم باید در سال ۱۴۰۱ به حق خود برسند و به هرحال مشمول قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه نمی‌شوند و باید بر اساس قانون برنامه هفتم توسعه به حق خود دست یابند.»
اجرای همسان‌سازی برای بازنشستگان ۹۹ صندوق‌های دیگر
بازنشستگان سال ۹۹ افزودند:«به آقای سالاری، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی یادآوری کرده‌ایم که همسان سازی حقوق بازنشستگان در مرحله اول برای ما بازنشستگان ۹۹ اعمال نشد؛ درحالی که سایر صندوق‌های بازنشستگی از جمله صندوق بازنشستگان کشوری، اقدام به همسان‌سازی بازنشستگان سال ۹۹ خود کرده‌اند. درخواست مشخص ما از مدیرعامل سازمان این است که در مراحل بعدی متناسب سازی، نگاه ویژه‌ای به بازنشستگان ۹۹ داشته باشند، و با افزایش مضاعف مستمری، فاصله حقوق و مزایای این بخش از بازنشستگان را که در مقایسه با سایر بازنشستگان همتراز خود به علت محرومیت از اجرای مرحله اول همسان‌سازی اتفاق افتاده، جبران کنند و اجازه ندهند که بازنشستگان سال جاری در سال ۱۴۰۰ از ترمیم حقوق سال ۹۹ جا بمانند. البته از سازمان تأمین اجتماعی درخواست داریم جهت برقراری عدالت بین کلیه بازنشستگان، قبل از پایان سال نسبت به همسان‌سازی حقوق بازنشستگان سال ۹۹ تأمین اجتماعی همانند سایر صندوق‌ها اقدام کند؛ چرا که قانون برنامه چنین الزامی را ایجاد کرده است. با این وصف سازمان تامین اجتماعی نمی‌بایست در بخشنامه ۷۶ مستمری‌ها هزاران بازنشسته سال ۹۹ را کنار بگذارد.»
انتقاد به عملکرد سازمان برنامه و بودجه
به اعتقاد این گروه، سازمان برنامه و بودجه به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده است که خود به خود سازمان تامین اجتماعی ناچار شود با محدودیت منابع، متناسب‌سازی را اجرا کند:«در همین حال به سازمان برنامه و بودجه انتقاد داریم که چرا به تمام معنا بودجه‌ی مناسبی را در اختیار صندوق‌های کشوری و لشکری می‌گذارد اما به تامین اجتماعی که می‌رسد، متناسب‌سازی باید از محل منابع داخلی و به اعتبار پرداخت بدهی دولت در قالب واگذاری سهام و… انجام شود! به نظر می‌رسد که سازمان برنامه و بودجه در قبال بازنشستگان تامین اجتماعی اضطراری را حس نمی‌کند و اجرای متناسب‌سازی را بی‌توجه به تعداد بازنشستگان سال ۹۹ تامین اجتماعی پیگیری کرده است؛ در حالی که در مورد صندوق‌های دیگر به بازنشستگان سال ۹۹ آن‌ها هم نظر داشته است؛ البته آقای محمدباقر نوبخت، رئیس این سازمان، اعلام کرده است که برای دور دوم متناسب‌سازی در تامین اجتماعی فرمولی بنابر تجربه بازنشستگان کشوری و لشکری پیشنهاد شده است اما بهتر نبود که فرمول دور اول به گونه‌ای تهیه می‌شد که بازنشستگان ۹۹ تامین اجتماعی هم مانند بازنشستگان همتراز خود در سایر صندوق‌ها، از متناسب‌سازی بهره‌مند شوند؟»
تبعیض میان بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آور
در همین حال بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور سال ۹۹ تفاوت قائل شدن میان خود با بازنشستگان همتراز خود در سال‌های گذشته را ناصواب می‌خوانند:«ما بازنشستگان مشاغل سخت و زیان آورِ سال ۹۹، مررات‌های شغلی بسیاری را به عنوان کارگر متحمل شدیم. برخی از ما برای بازنشستگی از سر ناچاری ۴ درصد حق بیمه سنوات الحاقی را از جیب پرداخت کرده‌ایم تا بازنشسته شویم اما سازمان تامین اجتماعی همان متناسب‌سازی ناقص و مشکل‌دارِ مرداد تا اسفند بازنشستگان سخت و زیان‌آور سال ۹۸ و سال‌های پیش از آن را برای ما اجرا نمی‌کند. تفاوت قائل شدن میان بازنشستگان سخت و زیان‌آور اقدامی ناصواب است.»
اتفاقی که برای بازنشستگان سال ۹۹ رخ داده است، با تعریف قوانین لازم و کمک دولت قابل پیشگیری است. قاعدتا جاماندن برخی بازنشستگان، مستمری آن‌ها را برای سال‌های آینده از بابت متناسب سازی، تحت تاثیر قرار می‌دهد. سازمان تامین اجتماعی با تجربه‌ی امروز، می‌تواند برای حمایت از معیشت بازنشستگانِ سال‌های آتی، برنامه بریزد و گوشه‌ای از قوانین را هم برای آن‌ها بالا بزند. اینگونه سازمان هویداییِ تبعیض را از میان می‌برد.
گزارش: پیام عابدی
